Jak przygotować monografię zbiorową do redakcji językowej? Dobre praktyki i kompletna checklista

Monografie zbiorowe należą do najczęstszych form publikacji naukowych – i zarazem do najbardziej wymagających pod względem redakcyjnym. Gdy nad jednym tomem pracuje wielu autorów, nietrudno o niespójności: od stylu cytowania i odniesień bibliograficznych, przez zapis terminów, aż po formatowanie tekstu. Choć doświadczony redaktor językowy potrafi zapanować nawet nad największym chaosem, wiąże się to z ogromnym nakładem pracy, wyższymi kosztami i realnym ryzykiem przeoczenia drobnych, lecz istotnych niekonsekwencji. Dowiedz się, jak przygotować monografię zbiorową do redakcji językowej.

Z perspektywy redakcyjnej – opartej na wieloletnim doświadczeniu zespołu Grupy Mowa – warto już na wczesnym etapie prac ustalić wspólne standardy. Nawet jeśli nie wiadomo jeszcze, w którym wydawnictwie zostanie opublikowany tom (a tym samym jakie będą obowiązywały wytyczne edytorskie), spójnie przygotowany materiał pozwala znacznie sprawniej przeprowadzić redakcję i korektę, a także późniejsze dostosowanie tekstów do wymagań konkretnej serii wydawniczej. Co więcej, dzięki wyeliminowaniu konieczności ujednolicania podstawowych elementów formalnych – takich jak zapis cudzysłowów, interpunkcji czy kursywy – redaktor może skoncentrować się na rzeczywistych problemach językowych i merytorycznych, co zwiększa jakość opracowania i ogranicza ryzyko przeoczeń.

Profesor Jessie Moore, doświadczona redaktorka prac zbiorowych, podkreśla, że należy „przekazać autorom arkusz stylu wydawnictwa i wszystkie dodatkowe wytyczne, a następnie wyznaczyć im konkretny termin na przejrzenie i poprawienie tekstów.”¹ To oczywiście słuszne stwierdzenie, jednak nasza praktyka pokazuje, że lepiej jest streścić podstawowe wytyczne – spisać zasady dotyczące tych elementów, które są najbardziej powtarzalne i najcięższe do ujednolicenia.

Główne wyzwania redakcyjne

Wśród kluczowych problemów związanych z redakcją pracy zbiorowej często wymienia się:

1. Niespójny styl pisania i formatowania
   Każdy autor używa własnych nawyków językowych i edytorskich, co prowadzi do różnic na poziomie interpunkcji, pisowni, kapitalizacji, typów nagłówków, formatowania list, stylów cytowania i innych tego rodzaju elementów.
   
2. Niejednolite słownictwo i terminologia
   Autorzy mogą różnie nazywać te same pojęcia, stosować rozbieżne warianty pisowni lub odmiennie definiować kluczowe terminy.
   
3. Różnice w strukturze rozdziałów
   Poszczególne teksty mogą mieć odmienne układy – jedni autorzy tworzą rozbudowane wstępy i zakończenia, inni pomijają je całkowicie. Część stosuje śródtytuły, inni tworzą ciągłe bloki tekstu.²

O każdy z tych aspektów warto zadbać już na samym początku pracy nad tomem. Najlepiej działać wg konkretnej, ale nie nazbyt szczegółowej checklisty.

Co należy ujednolicić przed oddaniem tomu do redakcji językowej?

Poniżej przedstawiamy kluczowe obszary, w których warto przyjąć jednolite zasady zapisu już na etapie przygotowywania materiałów. Ograniczyliśmy się do zagadnień, które najczęściej sprawiają trudność redaktorom. Im mniej reguł, tym łatwiej je zapamiętać – a naszym celem nie jest nadmierne obciążanie autorów. Wczesne doprecyzowanie zasad znacząco usprawnia pracę redakcyjną i ogranicza ryzyko problemów na dalszych etapach publikacji. Choć to zazwyczaj redaktor naukowy tomu odpowiada za przekazanie autorom obowiązujących standardów, troska o spójność leży również w interesie autorów. Jeśli nie otrzymali wytycznych, warto zawczasu o nie poprosić.

0. Ustalenie konwencji redakcyjnej

• Skonsultuj się z redaktorem prowadzącym po stronie wydawnictwa.
• Jeśli miejsce publikacji nie jest jeszcze znane, należy wybrać i wskazać tymczasowy standard edytorski.
• Redaktor naukowy powinien poinformować autorów o przyjętej konwencji redakcyjnej.

1. Styl cytowań i zapis bibliograficzny

• Wybór jednej formy cytowania: przypisy dolne czy cytowania w nawiasach (np. APA, Chicago).
• Ujednolicenie zapisów bibliograficznych: kolejność elementów, interpunkcja, formatowanie tytułów (kursywa lub cudzysłów – podwójny czy pojedynczy), zapis imion i nazwisk oraz nazw wydawnictw.
• Sposób zapisu cytatów: w cudzysłowie (określić rodzaj) lub jako cytaty blokowe (np. dla fragmentów dłuższych niż dwa wiersze). W przypadku cytatów blokowych należy  zastosować jednolity styl ich formatowania w dokumencie.
• Jeśli wprowadzamy przypisy, należy określić pozycję numeru przypisu względem znaków interpunkcyjnych (rekomendujemy umieszczanie numeru po znaku).

Mniej istotna na tym etapie jest jednolitość czcionki, interlinii i wcięć akapitowych.

2. Wariant języka angielskiego

• Wybór jednej odmiany języka angielskiego: British English czy American English.
• W przypadku tekstów autorów anglojęzycznych wiele wydawnictw dopuszcza wariant mieszany – warto to jednak wcześniej potwierdzić.

3. Formatowanie tekstu

• Spójna struktura tytułów, nazwisk autorów oraz nagłówków poszczególnych sekcji tekstu.
• Jednolite formatowanie cytatów blokowych (jeśli występują).
• Ustalenie sposobu wyróżnienia (kursywa lub tekst rozstrzelony).
• Ograniczenie formatowania dodatkowego (pogrubień, podkreśleń, kolorów), chyba że pełni ono funkcję strukturalną.

Mniej istotny jest wybór kroju czcionki.

4. Terminologia i transliteracja

• Lista podstawowych słów kluczowych tomu. 
• Spójny zapis terminów obcojęzycznych w całym tomie.
• Ujednolicenie systemu transliteracji (np. z cyrylicy, alfabetu greckiego).
• Zasady zapisu dat, jednostek miary i liczb dziesiętnych (kropka czy przecinek).

5. Abstrakty i słowa kluczowe

• Ustalenie, czy każdy rozdział powinien zawierać abstrakt i słowa kluczowe.
• Określenie długości abstraktu (np. liczba znaków).
• Ustalenie orientacyjnej liczby słów kluczowych.
• Jednolita forma i formatowanie tych elementów.

6. Ujednolicenie formy podpisów pod tabelami, wykresami i ilustracjami

• Stosowanie jednolitego stylu podpisów (np. czcionka, rozmiar, pogrubienie, kursywa).
• Zachowanie konsekwentnego układu: np. „Rysunek 1. Tytuł”, „Tabela 1. Opis”.
• Ustalona lokalizacja podpisów względem obiektu (np. pod wykresem, nad tabelą).
• Numeracja obiektów (np. Tabela 1, Tabela 2…) zgodna z kolejnością ich występowania w tekście.

Parametry techniczne materiałów graficznych (rozdzielczość, format, sposób opisu) można ustalić na etapie składu.

7. Współpraca z redaktorem

• Jasne określenie zakresu prac redakcyjnych: język, struktura, bibliografia, formatowanie.
• Wskazanie elementów, które mają pozostać niezmienione (np. autorskie sformułowania, specjalistyczna terminologia).
• Przekazanie redaktorowi przykładowego rozdziału lub notatki redakcyjnej ze spisem zasad.
• W razie wątpliwości warto skontaktować się z redaktorem już na wczesnym etapie przygotowywania tomu.

Podsumowanie: checklista dla redaktora tomu

Krótko mówiąc, przed przekazaniem tomu do redakcji językowej, warto sprawdzić, czy:

• Wszyscy autorzy stosują jednolity styl cytowań i bibliografii
• Ustalono spójne zasady dotyczące cudzysłowów, przypisów i interpunkcji
• Wybrano jeden wariant języka angielskiego (BrE/AmE)
• Formatowanie tekstów oraz struktura nagłówków są jednolite
• Każdy rozdział zawiera abstrakt i słowa kluczowe w ustalonym formacie
• Terminologia, daty i transliteracje są zapisane zgodnie z przyjętym standardem
• Istnieje wzorcowy rozdział lub dokument określający zasady redakcyjne
• Skonsultowano z redaktorem językowym zagadnienia, które tego wymagały

Jan Burzyński, Eleonora Joszko

***

Aby dowiedzieć się, jak możemy wesprzeć Cię w Twojej pracy naukowej, zajrzyj tutaj.

---

1. Jessie L  Moore, „Academic Book Publishing: Editing Collections.” Center for Engaged Learning (blog), Elon University, 15.02.2022: https://www.centerforengagedlearning.org/academic-book-publishing-editing-collections/. ↩︎
2. Zob. Blue Leaf Team, „How to Edit an Academic Edited Collection (and Stay Sane)”, 30.07.2025: https://blueleafediting.com/how-to-edit-an-edited-volume/. ↩︎