Wielu badaczy z obszaru nauk społecznych i humanistycznych, zwłaszcza wykształconych w tradycji kontynentalnej, zderza się z pewnym poznawczym zgrzytem, gdy przychodzi im opublikować artykuł w anglojęzycznym czasopiśmie wymagającym struktury IMRAD. Ten układ – Introduction, Methods, Results and Discussion – ma swoje korzenie w naukach przyrodniczych. Tam badania są zwykle oparte na jasno zdefiniowanej hipotezie, metodyce i dają uchwytne wyniki. W humanistyce i części nauk społecznych sposób uprawiania wiedzy bywa jednak inny. Mniej linearny, bardziej eseistyczny, nastawiony nie tyle na konkluzję, ile na poszukiwanie i eksplorację.
IMRAD jako ograniczenie i szansa
Dla badaczy przyzwyczajonych do swobody narracyjnej struktura IMRAD może się wydawać mocno ograniczająca. Zmusza do myślenia o tekście jako o zamkniętej całości, która zmierza ku jednej wyrazistej konkluzji. W tekstach humanistycznych często większą wagę przykłada się do procesu myślenia, gry z tekstem i ideami, które niekoniecznie kończą się jednoznaczną tezą. IMRAD narzuca rytm i porządek, który może być postrzegany jako redukcja złożoności.
Z drugiej strony, IMRAD ma też swoje zalety – zwłaszcza w tekstach opartych na badaniach empirycznych. Pomaga uporządkować myśli i zmusza do zadania sobie kluczowych pytań. Dodatkowo sprawia, że tekst staje się przejrzysty i komunikatywny również dla odbiorcy spoza wąskiego kręgu specjalistów. Dla autora oznacza to również większą dyscyplinę intelektualną i ochronę przed perfekcjonistycznym przekształcaniem tekstu w nieskończoność.
Jak skutecznie pisać w strukturze IMRAD? Najpierw zadać sobie konkretne pytania dla każdej sekcji
Weźmy jako przykład temat z zakresu antropologii społecznej: Ritual Economies and the Reconfiguration of Social Hierarchies in Rural South Asia. Oto, jakie pytania warto sobie zadać, by wpisać taki temat w strukturę IMRAD:
Introduction (Wprowadzenie)
· Co dokładnie badam i jak definiuję główne pojęcia? Określenie głównego tematu i ewentualne wprowadzenie definicji kluczowych terminów.
· Jakie pytanie badawcze (lub hipotezę) stawiam? Jasne, jednoznaczne sformułowanie głównego pytania, na które odpowiada tekst.
· Dlaczego ten temat jest istotny? Uzasadnienie znaczenia problemu – zarówno w wymiarze empirycznym, jak i teoretycznym.
· W jakim kontekście kulturowym, geograficznym, historycznym lub teoretycznym osadzam swoje badanie? Pokazanie, dlaczego wybrano właśnie tę lokalizację, grupę, nurt myślowy itp.
· Jakie są główne dotychczasowe podejścia do tego tematu i czego w nich brakuje? Odniesienie się do istniejącej literatury i wskazanie luki badawczej lub nowej perspektywy.
· Co nowego wnosi moje badanie? Krótka zapowiedź oryginalnego wkładu pracy – np. nowe dane, nowe ujęcie teoretyczne, reinterpretacja znanych zjawisk.
Przykład: Czym są „ekonomie rytualne”, zwłaszcza w kontekście obszarów wiejskich Azji Południowej? W jaki sposób rytuały wpływają na przekształcanie lokalnych hierarchii społecznych? Dlaczego badanie relacji między rytuałami a strukturami władzy jest istotne zarówno teoretycznie (dla rozwoju dyscypliny), jak i empirycznie (dla zrozumienia współczesnych społeczności wiejskich)? Jak dotychczas interpretowano ekonomie rytualne i relacje władzy w literaturze przedmiotu, i jakie luki w tych ujęciach mogę wskazać? Co nowego wnosi moje badanie do dyskusji o społecznych funkcjach rytuału i lokalnych konfiguracjach władzy?
Rekomendacja: Gdy to możliwe, warto antycypować interpretację wyników (rozwiniętą dalej w sekcji „Discussion”), stosując jedną z dwóch strategii:
(1) odwołać się do schematu „dotychczas uważano, że X, tymczasem okazuje się lub istnieje hipoteza, że Y”; albo
(2) wskazać lukę badawczą (ang. gap in literature), czyli obszar, który do tej pory nie został wystarczająco opisany lub zrozumiany.
Methods (Metody)
· Jakie dane zbierałem/am? Np. obserwacja uczestnicząca, wywiady półustrukturyzowane, analiza dokumentów, dane statystyczne.
· Gdzie, kiedy i w jakim kontekście prowadziłem/am badania? Uwzględnij miejsce, czas, warunki społeczno-kulturowe.
· Jakie podejście metodologiczne przyjąłem/am i dlaczego? Np. etnografia, teoria ugruntowana, studium przypadku; z uzasadnieniem wyboru w odniesieniu do pytania badawczego.
· Jak wyglądał proces rekrutacji i dobór uczestników? Kogo badano i dlaczego, jak dobierano próbę i dlaczego w taki sposób.
· Jak analizowałem/am zebrane dane? Np. analiza tematyczna, analiza dyskursu, kodowanie otwarte.
· Jakie były ograniczenia badania i jak mogły wpłynąć na wyniki?
· Jakie zasady etyczne uwzględniłem/am? Np. zgoda uczestników, poufność, wrażliwość kulturowa.
Przykład: Dziesięciomiesięczne badania etnograficzne prowadzone w latach 2023–2024 w trzech wioskach południowego Nepalu, oparte na obserwacji uczestniczącej i 38 wywiadach półustrukturyzowanych z mieszkańcami należącymi do danych grup społecznych, analizie lokalnych kronik oraz dokumentacji rytuałów rolniczych; dane analizowano za pomocą kodowania otwartego w podejściu inspirowanym teorią ugruntowaną, z uwzględnieniem zasad etycznych, takich jak świadoma zgoda uczestników i ochrona poufności.
Rekomendacja: Opisując metody, należy dążyć do precyzji i transparentności. Dobrą praktyką jest podanie pełnych informacji o procedurach badawczych (co, gdzie, kiedy, z kim, w jaki sposób). Dodatkowo ważne jest uzasadnienie wyboru danej metody w odniesieniu do pytania badawczego oraz wskazanie ewentualnych ograniczeń. Warto także podkreślić etyczny wymiar badań (np. uzyskanie zgody uczestników) i odnieść się do standardów badawczych przyjętych w danej dyscyplinie.
Results (Wyniki)
· Co dokładnie pokazują moje dane empiryczne? Jakie fakty, obserwacje, wypowiedzi lub zarejestrowane zdarzenia wynikają z analizy materiału (np. etnograficznego, tekstowego, archiwalnego)?
· Jakie wzorce, zależności lub regularności da się zauważyć? Czy określone zachowania, praktyki, motywy lub struktury społeczne pojawiają się w sposób powtarzalny?
· Czy pojawiły się wyniki nieoczywiste lub sprzeczne z wcześniejszymi oczekiwaniami? Co zaskoczyło badacza? Czy są elementy, które przeczą hipotezie, wymagają korekty założeń lub wprowadzają nowe pytania?
· Jak można uporządkować dane, by były czytelne? Czy warto podzielić wyniki na podsekcje tematyczne, zaprezentować je chronologicznie, typologicznie, czy według kategorii analitycznych?
· Czy dane są zaprezentowane w sposób neutralny, bez nadmiaru interpretacji? Czy wyniki są przedstawione jasno, ale bez wchodzenia w analizę ich znaczenia?
Przykład: W rytuałach plonów obserwowanych w trzech wsiach w południowym Nepalu, w 18 z 24 przypadków rolę mistrzów ceremonii pełnili młodzi mężczyźni powracający z pracy w krajach Zatoki Perskiej, zastępując starszych przedstawicieli wyższych kast. Respondenci najczęściej wskazywali na ich zdolność do finansowania wydarzenia oraz „nowoczesne podejście” do organizacji. W dwóch lokalizacjach ci sami migranci występowali również jako główni sponsorzy rytuałów. Zaobserwowano także, że żony migrantów częściej niż wcześniej uczestniczyły w przygotowaniach rytualnych. Przejmowały niektóre obowiązki dawniej zarezerwowane dla kobiet z rodzin bramińskich.
Rekomendacje: W sekcji „Results” należy ograniczyć się do prezentacji danych – bez interpretacji, które pojawią się w części „Discussion”. Wyniki warto uporządkować tematycznie i podkreślić te, które są nieoczywiste lub zaskakujące. W badaniach jakościowych dopuszczalne są krótkie, reprezentatywne cytaty, o ile służą ilustracji, a nie analizie. Ton wypowiedzi powinien pozostać neutralny – dane mają mówić same za siebie.
Discussion (Omówienie)
· Czy wyniki odpowiadają założeniom z „Introduction”? Jakie hipotezy zostały potwierdzone, obalone lub niezweryfikowane?
· Co znaczą moje wyniki („Results”) w szerszym kontekście teoretycznym? Czy potwierdzają, rozwijają lub kwestionują istniejące teorie? Czy wskazują na nowe perspektywy lub luki badawcze?
· Co nowego wnosi moje badanie? Jakie oryginalne dane, ujęcia teoretyczne lub reinterpretacje proponuję i w jaki sposób poszerzają dyskusję?
· Jak ograniczenia badania wskazane w sekcji „Methods” mogły wpłynąć na wyniki i ich interpretację? Jak można je uwzględnić w dalszych badaniach?
· Nad czym warto kontynuować badania? Jakie pytania pozostają otwarte i jakie nowe tematy wynikają z moich ustaleń?
Przykład: Wyniki wskazują, że ekonomia rytuału w południowym Nepalu jest obszarem, na którym kształtują się i zmieniają relacje statusu społecznego. Takie podejście odpowiada teorii Pierre’a Bourdieu o polu społecznym i kapitale symbolicznym oraz koncepcjom Arjuna Appaduraia dotyczącym wpływu materialności i migracji na praktyki kulturowe. Badanie dodatkowo ujawnia związek między migracją zarobkową a przemianami symboliki rytualnej, podkreślając rolę mobilności społecznej w lokalnych procesach rytualnych. W dalszych badaniach warto skupić się na znaczeniu ról płciowych dla tych przemian.
Rekomendacja: Dobra sekcja „Discussion” jest syntezą wszystkich poprzednich sekcji – widać to już w samych zaproponowanych przez nas pytaniach. Kluczowe jest jednak, aby unikać powtarzania założeń, metod i wyników, które zostały już przedstawione. Zamiast tego należy skupić się na ich interpretacji oraz osadzeniu w szerszym kontekście teoretycznym i empirycznym. Warto również wskazać potencjalne kierunki dalszych badań oraz wyraźnie podkreślić oryginalny wkład pracy.
Podsumowanie: po co w ogóle jest struktura IMRAD?
IMRAD to sprawdzony schemat organizacji tekstów, który znacząco ułatwia klarowne i przejrzyste przedstawienie wyników. W kontekście międzynarodowej wymiany naukowej pozwala na łatwiejszą komunikację, porównywalność badań i zwiększa szanse na dotarcie do szerszego grona odbiorców.
Warto pomyśleć o kompozycji zbliżonej do IMRAD nawet wtedy, gdy konkretne czasopismo nie wymaga takiego układu i wydaje nam się, że nie ma to sensu w naszej dziedzinie. Jak zauważa Lluís Codina w tekście „The IMRaD model: what is it and how can it be applied to articles in the humanities and social sciences?”, kompozycja tego rodzaju:
„nie narzuca żadnego określonego typu badań – ani ilościowych, ani eksperymentalnych. Wymaga jedynie, by prowadzone badania były przejrzyste i możliwe do oceny, a u ich podstaw znajdował się spójny proces pozyskiwania i analizy danych.”1
Innymi słowy, niezależnie od tego, czy prowadzimy wywiady pogłębione z ostatnimi przedstawicielami Ajnów w Japonii, czy analizujemy średniowieczne rękopisy lub historię jakiegoś pojęcia, warto zadbać o jasną strukturę argumentacji. Równie istotne jest transparentne przedstawienie metod i źródeł. Dzięki temu odbiorcy mogą lepiej zrozumieć, na czym opierają się nasze wnioski. W efekcie łatwiej im prześledzić tok rozumowania badacza i ocenić rzetelność prowadzonych badań.
Jednocześnie nie powinniśmy traktować kompozycji IMRAD sztywno czy dogmatycznie. W tym schemacie także można zachować oryginalność intelektualną i głębię analizy, co w tekstach humanistycznych i społecznych jest szczególnie cenne. Swoboda interpretacyjna, charakterystyczna dla tych dyscyplin, może współistnieć z uporządkowaną prezentacją wyników, wzmacniając przejrzystość i siłę argumentacji.
O czym trzeba pamiętać?
Na koniec należy podkreślić, że niezależnie od tego, czy struktura IMRAD wynika z wymogów redakcji, czy z wyboru autora, dobry redaktor powinien zadbać nie tylko o język i styl, lecz także o to, by każda część spełniała swoją rolę. Krótko mówiąc, warto zadać sobie pytania podobne do tych, które omawialiśmy powyżej. Dzięki temu tekst może zyskać większą klarowność, spójność i precyzję merytoryczną.
Aby dowiedzieć się, jak możemy wesprzeć Cię w Twojej pracy naukowej, zajrzyj tutaj.
***
Jan Burzyński
- Lluís Codina, „The IMRaD model: what is it and how can it be applied to articles in the humanities and social sciences?”: https://repositori-api.upf.edu/api/core/bitstreams/81e52cee-0da5-400b-b905-5862f377ebc5/content. Autor argumentuje, że choć model IMRAD wywodzi się z dyscyplin ścisłych, to może być z powodzeniem stosowany w humanistyce i naukach społecznych – często jest to ukłon w stronę czytelnika. Takie rozwiązanie kompozycyjne może m.in. pomóc uporządkować myśli, wyostrzyć główne tezy, zapewnić lepszą przejrzystość wywodu, niwelować redundancje treści – a tym samym zwiększyć szanse publikacyjne. ↩︎